Intolerancija na laktozu je poremećaj probave koga karakterišu određeni simptomi nakon konzumiranja mliječnog šećera, laktoze. Osnovni uzrok nastanka intolerancije na laktozu je smanjena aktivnost enzima laktaze u tankom crijevu, koja može varirati od blagog smanjenja pa sve do potpunog nedostatka ovog enzima od čega zavisi I jačina izraženih simptoma.
Neprobavljena laktoza prolazi u debelo crijevo gdje pod dejstvom dobrih bakterija nastaju korisni metaboliti ili pod dejstvom bakterija koje proizvode gasove nastaju gasovi vodonik, ugljen-dioksid i metan, i štetni metaboliti, koji skupa izazivaju probavne smetnje. Prvi simptomi se uočavaju u roku od pola sata do dva sata nakon konzumiranja namirnice koja sadrži laktozu a mogu potrajati nekoliko sati.
Simptomi koji se najčešće javljaju su nadutost i bol u stomaku, grčevi, proliv, podrigivanje, mučnina i kisele stolice praćene perianalnim crvenilom.
Intolerancija na laktozu vrlo je česta kod odraslih osoba. Oko 70% odrasle populacije ima manjak intestinalne laktaze. Odnosno, globalno oko 35% populacije ima očuvanu aktivnost, tačnije postojanost ovog enzima. Najveću postojanost laktaze ima nordijska populacija (90%) a najnižu (10%) narodi jugoistočne Azije.
Osobe koje ne podnose laktozu moraju izbjegavati konzumiranje proizvoda koji je sadrže ili uzimati enzim laktazu, u vidu kapsula ili kapi, prije konzumiranja takvih proizvoda.
Šta je laktoza?
Laktoza je glavni ugljeni hidrat prisutan u humanom mlijeku. To je disaharid sastavljen od monosaharida, glukoze i galaktoze. Proizvodi se u mliječnim žlijezdama, neovisno o ishrani majke. Za probavu I kasniju apsorpciju laktoze u tankom crijevu neophodan je enzim laktaza.
U humanom mlijeku, laktoza čini 90% ugljenih hidrata, tačnije 7g/100ml.
Kravlje mlijeko sadrži 4,6g/100ml a prve formule za dojenčad 5,4-8,2g laktoze/100ml mlijeka.
Sadržaj laktaze I njena postojanost je genetski regulisana I svakako se razlikuje od osobe do osobe. Aktivnost laktaze se može detektovati u crijevima fetusa još u 8. nedelji trudnoće a značajno se povećava između 24. i 40.nedelje. Aktivnost ovog enzima se progresivno smanjuje nakon prve godine života zajedno sa manjom potrebom majčinog mlijeka ili mliječnih formula kao izvora energije.
Prednost konzumiranja laktoze
Osim što osigurava energiju, laktoza je jedini izvor prehrambene galaktoze, neophodne za sintezu makromolekula, uključujući oligosaharide, glikoproteine i glikolipide, važnih za rast I razvoj. Cijepanje molekule laktoze na monosaharide glukozu I galaktozu ima rehidracijski učinak jer aktivnu apsorpciju glukoze prati apsorpcija natrijuma i vode iz crijeva.
Studije na životinjama su pokazale bolju apsorpciju kalcijuma, magneziuma i cinka u prisustvu laktoze u crijevima.
Takođe, vrlo je značajna i uloga laktoze kao prebiotika.
Naime, dokazano je da oralna primjena laktoze može značajno povećati crijevnu populaciju laktobacila i bifidobakterija.
Na koji način?
Laktoza ima ključnu hranjivu ulogu u crijevnoj mikrobioti u ranoj dobi jer je strukturni dio preko 200 različitih humanih oligosaharida. Bakterije mliječne kiseline kao što su bifidobakterije (Bifidobacterium breve, B. infantis, B. longum i B. lactis) i laktobacili su sposobne otpuštati laktozu iz navedenih oligosahrida djelovanjem enzima 3-heksosaminidaze. Zatim, tu istu laktozu dalje hidrolizuju uz pomoć enzima |3-galaktozidaze (bakterijska laktaza) od strane laktobacila i bifidobakterija do konačnih šećera glukoze i galaktoze.
S obzirom da su novorođenčad ovisna o urođenom imunom sistemu sa svojim antimikrobnim peptidima i proteinima izraženim na epitelnim površinama crijeva, vrlo je važna prehrambena uloga laktoze i u ovom kontekstu. Naime, laktoza promiče pozitivnu regulaciju gastrointestinalnih antimikrobnih peptida ekspresijom gena koji kodira jedini ljudski katelicidin, antimikrobni peptid i na taj način doprinosi jačanju imunog sistema, raznolikosti crijevne mikrobiote i zaštiti crijeva od patogena.
Dakle, redovnim unosom laktoze stimuliše se rast ovih korisnih bakterija kroz prebiotički učinak.
Tipovi intolerancije na laktozu
Postoje tri vrste intolerancije na laktozu, u zavisnosti od uzroka nastanka.
Primarna intolerancija na laktozu je najčešći tip intolerancije na laktozu i nastaje kao rezultat starenja a smanjenje količine enzima laktaze se postepeno dešava.
Novorođenčad imaju najviše ovog enzima jer im je neophodan da bi probavili majčino mlijeko. A kako osoba stari, postepeno se smanjuje i produkcija enzima jer se smanjuje i potreba za mliječnim proizvodima kao izvorom energije, zbog raznolikosti ishrane.
Sekundarna intolerancija na laktozu nastaje kao posledica oštećenja crijevnog epitela, koje se može pojaviti kod bakterijskih, virusnih i parazitarnih infekcija, zatim crijevnih bolesti kao što msu celijakija, ulcerozni colitis, Chronova bolest, nakon operacija ili povreda crijeva.
Odsutnost aktivnosti laktaze je prolazna i reverzibilna, tj. poboljšava se nakon što se riješi primarni problem.
Kongenitalna intolerancija na laktozu je urođeno stanje. Defektni gen se prenosi s roditelja na dijete, što rezultuje potpunim nedostatkom laktaze u djeteta. Stanje je opasno po život ako se na vrijeme ne prepozna I ne tretira.
Povremeno se nepodnošenje laktoze javlja kada se beba rodi prije vremena jer optimalna proizvodnja laktaze kod beba počinje nakon 34 nedelje trudnoće.
Na šta obratiti pažnju?
Bez obzira da li se iz ishrane mliječni proizvodi isključuju zbog zdravstvenih problema, ličnih, vjerskih, etičkih ili ekoloških razloga, postoji rizik od deficita nutrijenata kao što su kalcijum, vitamin D, vitamin B2, proteini.
Svakako se preporučuje konsultovanje sa stručnom osobom koja će pojasniti na koji način i uz pomoć kojih namirnica izbjeći eventualne nutritivne deficite.
Gdje se sve nalazi laktoza?
Osim mlijeka, laktoza se nalazi u siru, jogurtu, proteinima sirutke, maslacu, vrhnju za kuvanje, prelivima za salatu, umacima, žitaricama za doručak, instant supama, slatkišima, hljebu, pecivima, mesnim prerađevinama, nekim nemliječnim kremama pa i lijekovima gdje se vrlo često koristi kao punilo.
Neophodno je čitati deklaracije na prehrambenim proizvodima i informisati se o sastavu drugih proizvoda u kojima se može naći laktoza.
Kako prilagoditi ishranu ako imate intoleranciju na laktozu?
Vrlo je jasno da ne možemo pomoći našem tijelu da proizvodi više enzima laktaze. Ono što možemo učiniti jeste eliministai iz ishrane mlijeko i mliječne proizvode uz adekvatnu nadoknadu spornih nutrijenta da bismo spriječili deficit; konzumirati proizvode bez laktoze ili sa smanjenim udjelom laktoze; testirati svoje tijelo koje to količine laktoze podnosimo (npr. pola šolje mlijeka dnevno može biti sasvim u redu za osobe intolerantne na laktozu) ili uz mliječni obrok konzumirati famaceutske forme laktaze kao što su kapsule ili kapi.
Sadržaj laktoze na 100g namirnice:
| Nizak sadržaj (0-2g/100g) | Srednji sadržaj (2-5g/100g) | Visok sadržaj (>5g/100g) |
| Maslac, margarin
Sirevi: Mozzarella, Parmezan, Brie, Cheddar, Emmental, Plavi sir Mlijeko sa niskim udjelom laktoze |
Jogurt
Svježi sir Camemebrt sir |
Mliječni sladoled
Krem si, sirni namaz Punomasno mlijeko Obrano i poluobrano mlijeko Mlijeko u prahu Kondenzovano mlijeko Čokoladno mlijeko |
A da li su biljna mlijeka dobra zamjena za kravlje mlijeko pročitajte U ČLANKU.
Image by Couleur from Pixabay.
LITERATURA:
- Richard A Forsgård (2019). Lactose digestion in humans: intestinal lactase appears to be constitutive whereas the colonic microbiome is adaptable Am J Clin Nutr. 110(2):273-279.
- M Del Carmen Toca , Adriana Fernández , Marina Orsi , Omar Tabacco , Gabriel Vinderola (2022). Lactose intolerance: myths and facts. An update. Arch Argent Pediatr 120(1):59-66.
- Szilagyi, A. Lactose-a potential prebiotic (2002). Aliment Pharmacol Ther. 16(9):1591-602.
- Ziegler EE, Fomon SJ.(1983). Lactose enhances mineral absorption in infancy. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2(2):288-94.
- Abrams SA, Griffin IJ, Davila PM (2002). Calcium and zinc absorption from lactose-containing and lactose-free infant formulas. Am J Clin Nutr. 76(2):442-6.
- Szilagyi, A. Lactose-a potential prebiotic(2002). Aliment Pharmacol Ther. 16(9):1591-602.
- Walsh C, Lane J, Sinderen D, Hickey R. Human Milk Oligosaccharides: Shaping the Infant Gut Microbiota and Supporting Health(2002). J Funct Foods. 72:104074.
- Cederlund A, Kai-Larsen Y, Printz G, Yoshio H, et al. Lactose in Human Breast Milk an Inducer of Innate Immunity with Implications for a Role in Intestinal Homeostasis. PLoS One. 2013; 8(1):e53876.
- https://www.healthline.com/health/lactose-intolerance#outlook